Día Internacional da Lingua Materna: a transmisión interxeracional do galego

Ilustración da campaña de defensa do gaélico irlandés Sábháil Ár dTeanga (Salva a nosa lingua). Fonte: Portal das Palabras.

Aínda que non comparto a mensaxe que encabeza o artigo (A derradeira persoa que falou galego: Serás ti? Será alguén a quen coñezas?) nunha efeméride coma esta, por negativa e pouco construtiva -non nego que realista, pero xa estamos cheos de tantos diagnósticos de resultados máis que coñecidos-, paga a pena gardalo para as aulas de sociolingüística. Xaquín Loredo Gutiérrez (Seminario de Sociolingüística da RAG) actualiza cun par de gráficas moi clariñas os últimos datos sobre lingua inicial en Galiza: Lingua materna (Portal das Palabras, 19-02-2016).

En relación a esta cuestión, recomendo a lectura do traballo deste autor publicado n’A letra miúda, a revista de sociolingüística para o ensino da Coordinadora Galega de ENDL: Aproximación á situación sociolingüística en Galicia. A evolución da transmisión lingüística interxeracional do galego (nº 6, ano 2015). Tamén afondan nesta cuestións as palestras e mesas redondas que tiveron lugar no X Curso de Verán Traballando en Lingua 2014. Para a transimisión interxeracional en galego, que organiza a CTNL conxuntamente co SNL da UDC e o Concello de Carballo. Podedes acceder a eles aquí. Hai, ademais de intervencións que afondan directamente nesta temática (de Xaquín Loredo e Valentina Formoso, Brauli Montoya, Paula Ksares, Mariló Candedo…), unha serie de propostas, obradoiros e experiencias prácticas de moito interese. Hai que agardar, no entanto, polas actas dos XVII Encontros para a Normalización Lingüística, organizados polo Consello da Cultura Galega (15/16-10-2015) e que abordaron tamén os usos lingüísticos na infancia e na mocidade nalgunha das súas sesións.

Como última observación terminolóxica, a CTNL fai unha revisión interesante, e máis orientada á intervención social, do concepto “transmisión lingüística”, para falar da “socialización en galego na infancia”, do que boa mostra é o proxecto Apego. Fica ben explicado nesta entrevista a Nel Vidal (ex-presidente xa da CTNL) no programa Galicia por diante da Radio Galega (19-02-2016).

Linguas e acentos

Co firme propósito de retomar a publicación de entradas e de traer aquí recursos e materiais propios e alleos, volto ao Caderno de Lingua cun artigo do profesor Ángel Carracedo (La Voz de Galicia, 25-X-2015)  que pode ser de utilidade para tratar as interferencias lingüísticas, o fenómeno das linguas en contacto e, se cadra o máis urxente, os prexuízos lingüísticos e a autoestima lingüística. Se algún lector ou lectora deseña unha actividade a partir deste texto, xa sabe onde a pode partillar.  😉

Unha das cousas que máis me divirten nas reunións internacionais onde están representados moitos países é pescudar polo acento de que país son os que falan e isto, en xeral, é fácil en Europa. Italianos, gregos, alemáns, franceses, noruegueses, portugueses ou de calquera país, todos levan no acento un sinal de identidade que, por moi perfecto que for o seu inglés, delata a súa orixe sen problema. En países con diferenzas rexionais importantes como o Reino Unido, igual que aquí cando o que fala é español, con dúas palabras que diga sabemos se é vasco, galego, catalán, andaluz ou canario, se coñeces ben o país do orador, ata podes pescudar de onde é exactamente. Na maioría dos países hai máis linguas e acentos do que pensamos e a min esta diversidade lingüística e fonética encántame, e creo que é un valor cultural que debemos preservar custe o que custe.

Aquí, como tantos de nós, emprego indistintamente as miñas linguas paterna e materna, o galego e o castelán, e as miñas charlas divulgativas en Galicia sempre as dou en galego, como é natural. No resto de España falo en castelán e na maior parte das reunións e conferencias emprego o inglés, que é a lingua da ciencia. Por iso practicamente todo o que escribo fágoo nese idioma, que utilizo acotío. En Francia intento recuperar o meu enferruxado francés nas miñas charlas, porque son tan chauvinistas que gañas xa o auditorio só con intentalo. En Brasil e Portugal emprego o galego con algunha palabra de cortesía en portugués e en Italia sempre lles pregunto antes da conferencia se queren que lles fale en inglés ou no meu itañolo e, como teñen tantas dificultades co inglés coma nós, sempre me responden que en itañolo, que é unha mestura que comeza sendo un 70 % italiano e acaba sendo unha mestura a partes iguais de galego, castelán e italiano que lles fai moita graza e non teñen problemas para entender.

Presume de Galego

A Coordinadora Galega de ENDL convídanos a partillar esta mensaxe de orgullo lingüístico máis alá do 17 de maio:. O traballo audiovisual é obra do Canal Artes Plásticas, ou o que é o mesmo, do profesor Joseba Plazuelo e o seu alumnado do IES María Soliño de Cangas do Morrazo:

Contamos con vós para que esta mensaxe non se destrúa automaticamente en cinco segundos.

Contamos con vós para instalar no Sistema un virus positivo, coa lingua na boca e un sorriso nos beizos.

Contamos con vós para que a nosa mensaxe salte por todos os medios a todos os medios.

Contamos con vós porque o 17 de maio non é a meta, senón a liña de saída.

De xente pechada

Esta entrada vén a conto dun suceso lamentable que aconteceu hai unhas semanas. Hai quen dirá que é anecdótico, que este tipo de actitudes son marxinais nunha sociedade europea do século XXI, e hai quen dirá que o único novidoso deste caso é que a persoa discriminada e vexada, absolutamente “estupefacta”, se atreveu a denunciar o seu caso.

Esta moza, Esther García del Barrio, comprobou na súa propia pel o que seguro que tiña escoitado na súa estadía en Galiza na boca dalgunha persoa consciente da desigualdade social, xurídica e profundamente antidemocrática que existe en torno aos dous idiomas cooficiais. Xa sabedes, vellas queixas de acomplexados galeguistas que arrastran no seu vitimismo o estigma do autoodio, a diglosia, os prexuízos lingüísticos e aínda outros termos caducos e pouco realistas. Mesmo puido lelo nalgún libro de texto, xa se sabe, unha perigosa ferramenta que se emprega na adoutrinadora escola galega.

Realmente, estes posicionamentos avanzados procuran o progreso da sociedade, que debe ir deixando de lado estas atávicas formas de comunicación empobrecedoras e disgregadoras, fortemente ideoloxizadas, que non nos permiten ir máis aló do telón de grelos. Porque acontece que isto que lle pasou a Esther, que moitos e moitas de nós recoñecemos como habituais baixo mil e unha formas, sutís ou non, no noso día a día, aínda vai ser culpa dela. Porque é  totalmente intolerábel que aínda por riba se acose a quen mira polo noso ben e nos anima a abandonar o noso “ridículo, absurdo e innecesario” dialecto.

E é que “sempre haberá quen diga que a culpa de levar golpes é do cravo por se poñer debaixo do martelo”, Esther, e ti quixeches andar polo mundo abrindo cancelas. Precisamente disto vai a contraportada do último número de Ollos de aula, a revista que a Coordinadora Galega de ENDL edita para a comunidade educativa.

Cancelas e ferrollos

Esta breve historia pode que sexa verídica.

A protagonista chámase Esther, é madrileña de orixe, ten vinte e nove anos. Durante unha breve etapa da súa vida trasládase a vivir á Coruña. Nese período descobre non só unha cidade marabillosa, senón tamén xentes que falan un idioma distinto ao seu. Ela non o dubida. Decide aprender esa lingua con sabor atlántico. Para integrarse. Para ser menos allea. Para enriquecerse, mais non con moedas, senón con palabras que abren cancelas e permiten descubrir novos universos.

Un día esa moza ponse a buscar emprego. Esa tarefa, como para tantos milleiros de persoas, resulta un labor complicado. Envía centos e centos de currículos. Un deles chega ata un hotel asturiano. Nese papeliño no que figuran os seus méritos e coñecementos, Esther deixa constancia do seu coñecemento da lingua galega. Algo que semella positivo, e que non fai dano a ninguén. Porque, supostamente, vivimos nunha sociedade plurilingüe que valora e recoñece a diversidade lingüística. Non si?

Se cadra, non. Como tantos outros, a propietaria do hotel asturiano rexeita o currículo de Esther, nun exercicio de liberdade empresarial. Ata aí nada estraño acontece, está no seu dereito a facelo. Mais non lle abonda. Hai un detalle nese currículo que lle provoca proídos, unha especie de estigma, como un pelo que aparece na sopa. Por que unha moza madrileña é tan parva para alegar o galego como mérito profesional? Por favor, menudo atrevimiento! Que aprenda mejor inglés y se deje de una vez de dialectos regionales!

E así anda o mundo: con persoas que abren portas e con outras que as atrancan con ferrollos. Mais sempre haberá quen diga que a culpa de levar golpes é do cravo por se poñer debaixo do martelo.

Proposta para elaborar o Proxecto Lingüístico de Centro

A necesidade de contarmos cunha planificación lingüística de centro rigorosa e baseada en presupostos sociolingüísticos e pedagóxicos innovadores, ademais de útiles e produtivos para o alumnado e a sociedade, descarrilou coa chegada á Xunta de Galicia do goberno de Núñez Feijóo, que derrogou, por intereses electorais e dende presupostos ideolóxicos sectarios, o Decreto 124/2007 sen ser avaliado, a pesar de que se enmarcaba nun Plan Xeral de Normalización consensuado no Parlamento e polos axentes do ámbito educativo.

Como xa abordamos nalgunha ocasión con anterioridade, traemos ao Caderno unha proposta moi interesante para aplicar no marco lexislativo actual, o deostado e mal chamado Decreto para o Plurilingüismo. Esta presentación, de Susana Arís (do IES Illa de Arousa, modélico tamén polo seu compromiso co ensino público) é un moi bo modelo de intervención tanto pola contextualización inicial do PLC como pola guía que nos ofrece para elaborar o documento e as medidas prácticas contidas nel. Destacaría, especialmente, que se trata dunha proposta cunha sólida base teórica, moi traballada e que combina adecuadamente o traballo das competencias e os instrumentos utilizados. Incorpora tamén a avaliación e inclúe un consello na diapositiva nº 66 que, se cadra, ten que verse antes do resto. 😉 Aínda que está deseñada para a ESO, é adaptable a outros niveis educativos.

Complétase esta entrada con diversos modelos de enquisas sociolingüísticas elaboradas por Equipos de Normalización Lingüística recentemente (IES Pazó da Mercé das Neves, IES de Chapela de Redondela e  IES Pintor Colmeiro de Silleda).

Idioma

Pasan os días e sigo rillando unha e outra vez neste texto do amigo David. Non hai codia ningunha nel, todo é miolo.

Que non falte o humor!

Se a realidade se volta seria e hai xente fea, ñoña, triste e cruel, que a hai e moita, sempre se pode recorrer ao surrealismo. Duns dignos sucesores de Tan gallego como el gazpacho, a versión seria daquel grupo humorístico chamado Tan gallego como el gallego, chega “Por el gallego me corto la polla!”. Máis información na súa canle de Facebook.

A LOMCE, unha lei regresiva tamén para a lingua galega

A Coordinadora Galega de ENDL vén de publicar o tríptico informativo “A LOMCE resta aínda máis galego” sobre as consecuencias nefastas que a LOMCE, popularmente coñecida como Lei Wert, ten para o galego e a competencia lingüística do alumnado no noso idioma. Podedes descargalo directamente aquí.

Ver este documento en Scribd