O galego na rede, espello da súa situación na sociedade? (I)

Como anda o panorama da lingua galega na rede? Vaia pregunta que lanzan as boas xentes de Irimia (blogue da asociación) no número 847 (23 de xaneiro ao 5 de febreiro) da súa publicación. Mais responden eles mesmos na propia portada: “Todo o que vai á rede é peixe”. E diso andamos necesitados, de contidos, en cantidade mais sobre todo en calidade, e niso cavilei un chisco para esta primeira entrega (que vai precedida dunha entrevista a Socorro García Conde, responsábel do Departamento de Lingua Galega do Concello de Santiago). Para a quicena próxima seguiralle a este artigo unha segunda parte.

Ver este documento en Scribd

Unha aclaración necesaria: cuestión de método

A esta pregunta respondía Xavier Gómez Guinovart en 2003 (A lingua galega en internet): “a situación de minoración (inferioridade e subordinación) do galego en Galicia reprodúcese en Internet en toda a súa crueza”. Facíao logo de cruzar índices como o idioma dos contidos das páxinas e o número de falantes dun idioma seguindo os datos servidos polo buscador Alltheweb (hoxe desaparecido). Cos problemas metodolóxicos que recoñecía para contar con indicadores fiábeis, o galego aparecía daquela no posto 37º, con 98.998 páxinas, o que viña sendo o 0’014% das páxinas da internet. Cruzando o número de webs nunha lingua e a cantidade de falantes desa lingua saía a 0’025 páxinas en galego por falante. Considerando a rede como un espazo propicio para a homoxeneización cultural e lingüística, cara ao inglés e o castelán, Guinovart, fundador do Seminario de Lingüística Informática da UVigo, sinalaba que habería cincuenta veces máis páxinas en inglés, e dúas veces máis en castelán, ca en galego.

Era moito ou pouco? Cal era e é o grao de vitalidade do galego na arañeira? Que pasou dende entón? Parece arriscado estabelecer comparacións entre linguas francas, estatais, locais, de países subdesenvolvidos con escaso acceso á rede, etc. mais o certo é que en internet, non no espazo físico, si “compiten” todas. A Unesco sinalaba en 2008 (Doce anos medindo a diversidade lingüística en internet: balance e perspectivas) que, tras se afinaren os mecanismos de investigación, a arrolladora presenza do inglés de comezos de século (ao redor dun 80% dos contidos) non era tal e que a presenza dunha lingua no ciberespazo é moi semellante á que ten no mundo real. Ademais, se consideramos que en territorios que se incorporaron máis tarde á rede os usuarios primeiro consomen contidos feitos por outros (noutras linguas) e que pouco a pouco os van creando (xa nas súas) ese índice (falantes/contidos) perde valor. En definitiva, o que precisa unha lingua para posicionarse na rede son políticas de alfabetización dixital e de creación de contidos, non só de acceso á internet.

A clave tamén está, polo tanto, na fenda dixital, que nun país coma o noso, con indicadores tan negativos como o avellentamento da poboación e a dispersión xeográfica, non é unha cuestión menor. A un período inicial precoz para o inglés seguíronlle a eclosión asiática (onde alternan linguas locais e o inglés),  impulsos para o español e o portugués polo acceso de Sudamérica á rede e a aprobación de dominios xenéricos (.org ou .net) que se suman aos estatais (.us, .es. ou .br), o que redundou na falta de rigor dos datos e de aí que se considere que actualmente hai unha maior diversidade lingüística en internet.

A calidade e a colaboración en rede, requisitos para xogar na división do galego

O galego pode considerarse no ránking global pero, sobre todo, xunto ao catalán, o irlandés ou o frisón, no dos idiomas minorizados que se falan en países desenvolvidos. Precisamos, entón, medir en calidade, non só en cantidade. E aquí é onde pensamos que a internet cumpre un papel fundamental no proceso de normalización lingüística porque é imprescindíbel crear contidos en galego; porque as TIC lle confiren prestixio social e utilidade; e porque, nun contexto global como o actual, as novas tecnoloxías e as novas plataformas de comunicación ofrécenlles ás linguas minorizadas unha oportunidade única para facerse visíbeis e afondar na sensibilización social contribuíndo á diversidade cultural e lingüística do planeta.

Precisamente, nestes días a cultura e a lingua galegas poden conseguir un dominio propio grazas á iniciativa Puntogal, apoiada por 12.000 persoas e unhas 180 entidades. O esforzo conxunto da sociedade civil é a que está  paliando a ausencia dunha política lingüística institucional que cree as condicións favorábeis para a extensión da lingua na rede. Porque calidade, cooperación e compromiso haino en quen desenvolveu o software libre en galego: as comunidades de usuarios como o Proxecto Trasno e as empresas do sector das TIC, principalmente agrupadas en torno a EGANET e AGASOL, que fan que hoxe en día poidamos traballar con sistemas operativos como Ubuntu, buscar información a través de Firefox ou Chrome e dispoñer dun abano, nunca suficiente pero xa importante, de numerosos programas.

Imos tendo tamén un bo número de ferramentas lingüísticas: dicionarios (Digalego ou e-Estraviz), tradutores (Opentrad, Apertium ou Traducíndote), correctores (Ortogal, OpenOffice ou Golfiño), glosarios (cunha importante  implicación dos SNL e os grupos de traballo das universidades) e mesmo aplicacións para os cada vez máis presentes, porque a rede viaxa con nós, dispositivos portátiles (como os deseñados por Galapps para o sistema operativo Android). É tamén a comunidade usuaria a que fai medrar cada día a Galipedia; a que posibilitou a opción do galego na plataforma de blogues WordPress (sen esquecer a dinámica Blogaliza); que Google ofreza parte dos seus servizos en galego (faltan Gmail e Blogger!); que redes sociais tan importantes como Facebook ou Tuenti estean en galego, como a oriúnda Cabozo; ou que hoxe en día estea en marcha unha campaña pola galeguización do Twitter (@tweet_en_galego).

De lado destes avances protagonizados por usuarios, colectivos e empresas bótase en falta unha planificación lingüística concibida para a sociedade da información, tanto, que os contributos da administración son pequenos ou chegan cando os proxectos están maduros e percorreron sós o camino. Ou aposta polo software privado (negocia con Microsoft, a quen se lle compran milleiros de copias) mentres desmantela iniciativas como Mancomún. Ou implántase un caótico programa Escola 2.0 con miles de custosos equipos sen implicar as empresas galegas do sector e sen formar nin incentivar o profesorado para elaborar e partillar contidos. Ou, en fin, non explora as posibilidades que a rede brinda para a sensibilización social que iniciativas colaborativas como Eufalo.TV ou GalegoLab, e campañas como Orgullos@s do galego da CGENDL,  demostran que son posíbeis.